 Fort Wierickerschans Dit imposante verdedigingswerk uit de gouden eeuw is de parel van het Groene Hart. Wanneer u de toegangsbrug over loopt, wordt u vanaf de wallen toegewuifd door hoge bomen. Eenmaal onder de poort door, vindt u aan het terreplein verschillende historische gebouwen met ieder een eigen geschiedenis. Fort Wierickerschans is regelmatig open voor publiek. U kunt alleen rondstruinen, of samen met een gids. Daarnaast wordt Fort Wierickerschans gebruikt als locatie voor streekmarkten, culturele activiteiten en maatschappelijk evenementen. Ook is het fort aangewezen als officiële trouwlocatie. Voor feesten en partijen is er een capaciteit tot maar liefst 1000 personen. Bedrijven maken daarnaast graag gebruik van het Fort voor vergaderingen of evenementen. Rond 'de schans' heeft eeuwen lang een waas van geheimzinnigheid gehangen. Omdat het in gebruik was bij het Ministerie van Defensie, stond het tijdenlang zelfs niet op de kaart. Streng verboden voor bezoekers leefde het fort een onopgemerkt bestaan. Wat daar achter het ijzeren toegangshek gebeurde, bleef geheim. |
postadres Zuidzijde 132, 2411 RX, Bodegraven parkeerplaats Weijpoort 4 Nieuwerbrug     |
| Het rampjaar 1672 In het rampjaar 1672 vielen Frankrijk, Keulen en Münster onze Republiek binnen en lagen Engelse oorlogsschepen voor onze kust. Om de vijand te stoppen, liet men water op het land lopen, waardoor dit onbegaanbaar werd. Zo lag de polder tussen de twee Wierickes onder water. Op plekken waar men via een dijk of rivier deze Hollandse Waterlinie kon passeren, bouwde men forten. Bij de Dubbele Wiericke liet prins Willem III Fort Nieuwerbrug opknappen, met aan de overkant van de Rijn de Molkerschans. Zijn hoofdkwartier komt achter de Enkele Wiericke, waar nu Fort Wierickerschans ligt. Dit werkte, tot het begont te vriezen. De Fransen gingen vanuit Woerden, over het ijs, om Nieuwerbrug heen, naar Zwammerdam. Omdat ze daar werden tegengehouden en het ijs begon te smelten, trokken ze terug naar Woerden. Zwammerdam, Bodegraven en Nieuwerbrug werden onderweg totaal verwoest en uitgemoord. Kolonel Pain et Vin had de post bij Nieuwerbrug tijdig weten te evacueren voor deze Franse overmacht. De vijand kon zo gemakkelijk terugkeren naar Woerden. |
| De bouw Prins Willem III gaft in januari 1673 opdracht tot de bouw van een sterke schans op de plaats van zijn vroegere hoofdkwartier aan de enkele Wiericke. Al in augustus van hetzelfde jaar was Fort De Kleine Wiericke af. Bouwmeester Anthonie Smits ontwierp een vierkant fort met uitstekende punten, volgens het Oud-Hollandse stelsel. De bouwkosten bedroegen 92.000 gulden. Maar in 1678 kwam er een eind aan de Hollandse Oorlog. In 1698 werden de vier bastions nog aangepast op basis van het Nieuw-Hollandse stelsel, maar ze werden nooit gebruikt. Vanaf de wallen is nooit één schot gelost. Tenminste, niet in oorlogstijd. De Staten van Holland verlegden de waterlinie ten oosten van Utrecht, waardoor Fort Wierickerschans als verdedigingswerk overbodig werd. |
 't Fort d'Wirik.1698 collectie: Nationaal Archief |
| Landelijk Hoofddepot van 's Rijks Buskruit Daarom werd het Fort in 1747 opslagplaats voor militair materieel en vooral buskruit van het gewest Holland. In dat jaar werd het ‘groot pulvermagazijn’ (kruithuis) gebouwd, dat er nu nog staat. Het heeft dikke muren met steunberen, maar een licht dak. Dit zou bij eventuele explosie letterlijk de lucht in vliegen, waardoor de rest van het gebouw gespaard zou blijven. Om vonkvorming te voorkomen werd het kruit in linnen zakken verpakt en met koperen haken aan met lood beklede balken opgehangen. Roken was natuurlijk verboden, net als in een latere tijd nylon kousen, die een fatale vonk konden afgeven. De oorspronkelijke 17e-eeuwse bebouwing maakte grotendeels plaats voor nieuwe depots en magazijnen. Slechts de wallen, twee manschapsverblijven en de drie uitvalspoorten dateren nog uit 1673. De huidige toegangspoort werd in 1783 gebouwd. Hiervoor gebruikte ze onderdelen van de oorspronkelijke poort uit 1673. Tussen 1824 en circa 1875 was de Wierickerschans zelfs landelijk Hoofddepot van 's Rijks Buskruit. In de hoogtijdagen lag meer dan 550.000 kilo kruit in vaten opgeslagen binnen de muren van het Fort. Regelmatig voerde een konvooi schepen een nieuwe lading van dit explosieve materiaal aan over de Oude Rijn, of voeren er schepen vanuit de schans naar verschillende vestingsteden in Nederland. Om het ontploffingsgevaar te beperken, had de burgemeester van Bodegraven de bevoegdheid om de kachels in de huizen langs de rivier te laten doven. Tussen 1826 en 1830 groef men een kanaal door het Fort, om de een- en afvoeren van kruitvaten te vergemakkelijken. Later diende het Fort ook als opslagplaats van munitie, kanonnen en munitiewagens en werden er tientallen paarden gestald om de kanonnen te trekken. |
 Wal, poort en klok.1728 maker: Cornelis Pronk  Ontwerptekening kruithuis.1747 collectie: Nationaal Archief  Gravure.1749 collectie: Michiel van de Burgt |
| Smokkellen Op het fort waren in die tijd veel lichamelijk minder geschikte soldaten gelegerd, die niet bruikbaar waren op het slagveld. Hun handicap zat in de weg bij het blussen van een grote brand op het fort, maar niet bij het smokkelen. Fort Wierickerschans lag bij de grens tussen Holland en Utrecht. Om belasting te ontduiken, werden goederen over de Enkele Wiericke gesmokkeld. Daarom werd er in 1750 achter het fort een grenspost gemaakt. Maar in plaats van de grenswachter te helpen, waren de soldaten op het Fort zelf de grootste smokkelaars. Ze maakte hem zwart en namen hem niet serieus. In 1761 werd hij vermoord. Pas toen in 1805 een nationaal belastingstelsel werd ingevoerd, stopte de smokkel bij het fort. Lees verder op geschiedenisvanzuidholland.nl >> |
 Oude douanepost aan de Prinsendijk. 2014 foto: Bram van Broekhoven |
| Eerste wereldoorlog Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden er op Fort Wierickerschans Engelsen, Fransen en Duitsers geïnterneerd. Ze verbleven in de opslagloodsen en werden bewaakt door maar liefst 180 man. In Bodegraven werd de staat van beleg afgekondigd en kwam een commandant boven de burgemeester te staan. In het begin heerste er een streng regime, maar later werden de regels soepel. Het kruithuis werd gebruikt als kerk en voor recreatie. Er werd gevoetbald op het terreplein, er kwamen twee tennisbanen en men kon lezingen, toneel en muziekuitvoeringen bijwonen. In de gracht mocht gezwommen worden, wanneer men niet naar de overkant zwom. Natuurlijk werden er regelmatig ontsnappingspogingen gedaan. Al mislukte die meestal. Er werd bijvoorbeeld een tunnel ontdekt, die al 6 meter lang was. Twee Britten wisten wel te ontsnappen. Ze bedankten de burgemeester achteraf nog in een brief voor het prettige verblijf. Wanneer de andere Britten eind 1915 beloofden niet te ontsnappen, mochten ze verder in hotels en pensions verblijven. Hier maakten ze graag gebruik van. Daarna werden er in het Fort tot 1917 kleine groepen Duitse officieren geplaatst. Deze geïnterneerden konden het veel minder goed vinden met de bewakers. Ook in die tijd probeerde men te vluchten. Een luitenant was in de koffer van een Duitse officier gaan zitten. Maar nadat hij in Gouda uit de koffer was gekomen, werd hij na een paar kilometer weer opgepakt. Ondanks dat het interneringskamp officieel in mei 1917 opgeheven werd, zijn er tot november 1918 nog zeven Engelse officieren geïnterneerd geweest. Lees verder op geschiedenisvanzuidholland.nl >> - Interbellum In 1937 en 1938 werden de drie bunkers gebouwd. Het Fort werd vanaf 1939 weer gebruikt als opslagplaats van munitie en lichte wapens. |
 Tunnel onder een bed. 1915 bron: RHC-Rijnstreek en Lopikerwaard  Zwemmen in de gracht. 1915 bron: RHC-Rijnstreek en Lopikerwaard  Ansichtkaart uit 1929 collectie: Michiel van de Burgt |
| Tweede wereldoorlog Tijdens de tweede wereldoorlog werd het Fort Wierickerschans aanvankelijk genegeerd. Later vestigde het 'Zeugambt der Deutsche Marine' zich op het Fort, die het gebruikte als wapenarsenaal. In die periode werd de binnengracht verder gedempt. Een Nederlandse medewerker op het Fort heeft in die dagen een Duitse accordeon ‘meegenomen’, die in een Nieuwerbrugse verzameling over de tweede wereldoorlog is opgenomen. Na 6 mei 1945 hebben er voor een korte tijd plaatselijke NSB-ers en collaborateurs vastgezeten. |
 Duitse accordeon van het Fort collectie: Gijs Boer |
| Opslag en hondentrainingen Direct na de bevrijding bood de schans plaats aan de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten. Het munitiedepot werdt weer in ere hersteld en werden bazooka's, fosforbommen en ander wapentuig opgeslagen. Ook werd munitie gekeurd. Afgekeurde munitie werd het op het Fort tot ontploffing gebracht. Tijdens de Koude Oorlog werd het fort onder meer gebruikt als communicatiecentrum voor de verbinding met militairen in West-Duitsland. Geruchten gaan, dat er in die tijd ook berichten uit het buitenland werden afgeluisterd. Op 5 februari 1960 verloor Fort Wierickerschans officieel zijn functie als vestingwerk en wordt de laatste munitie verwijderd. Het fort wordt opslagplaats voor goederen van defensie en het legermuseum. Defensie gebruikte het Fort ook nog enige tijd als trainingscentrum voor waakhonden, dat later op particuliere basis werd voortgezet. De gebouwen raakten in verval, De Schans leidde een sluimerend en nauwelijks opgemerkt bestaan. |
 Hondenkennels  Voor de verbouwing. 2005 |
| Staatsbosbeheer en Groene Hart Centrum Op 1 jan 1998 verloor het fort definitief zijn militaire status en droeg het Ministerie van Defensie het over aan Staatsbosbeheer. In het Arsenaal 1830 werd het Groene Hart Centrum gevestigd. Hier huisde een vaste tentoonstelling over het Fort en kon men routekaarten, boeken en cadeautjes kopen. Verder verzorgde men rondleidingen op en rond het fort. |
 |
| Fort Wierickerschans Groep In april 2008 heeft Stichting Fort Wierickerschans Groep de gebouwen en terreinen voor vijftig jaar in erfpacht gekregen. De stichting restaureert met financiële steun van de Provincie Zuid-Holland en met ondersteuning van de gemeente Bodegraven-Reeuwijk het Fort tot wat het nu is: een recreatief en toeristisch centrum voor een breed publiek. Fort Wierickerschans bv neemt de exploitatie ter hand, waarbij niet alleen het Fort maar ook de omgeving wordt betrokken. Zo groeit Fort Wierickerschans steeds meer uit tot dé toegangspoort tot het Groene Hart. www.fortwierickerschans.nl |
 Oude opslagloodsen zijn nu 'Markthal'. 2013 |
| Archieven: Archief van de contrarolleur-generaal van 's lands werken en forticatien van Holland, berustend in het Nationaal Archief (archiefnr. 3.01.43) Archief van de Stichting Wierickerschans, berustend in het Regionaal Historisch Centrum Rijnstreek en lopikerwaard. Literatuur: J.F.A. Modderman - Bodegraven in 1672 (Bodegraven, 1972) R. de Meyere - De geschiedenis van de Wierickerschans (Bodegraven, 1999) W.R.C. Alkemade - "De Wierickerschans als interneringsoord, 1915-1917" in: Heemtijdinghen, 40 (2004), nr 3, pp. 57-71. Staatsbosbeheer - Het Fort dat niet meer nodig was |
Websites: Fort Wierickerschans Forten.info Geschiedenis van Zuid-Holland Stichting Menno van Coehoorn Wikipedia |
