| Dick van Dam uit Nieuwerbrug. Bij het maken van de afspraak waarschuwde Dick van Dam er al voor. De Nieuwerbrugger heeft zoveel verhalen dat er een boek mee is te vullen. In deze rubriek beperken we het verhaal tot de houtzagerij, omdat hij daar destijds met het meeste plezier heeft gewerkt. De houtzagerij van weleer in niets tevergelijken met de huidige. In die tijd waren er wel vijf in Nieuwerbrug. Allemaal hadden ze hun bedrijf aan de Oude Rijn. De waterweg die voor de aan- en afvoervan de bomen en het wateren zorgde. Hout en meel Laten we bij het begin beginnen. Bij overgrootvader Piet, die boer was aan het Weijland. Piet met de baard. In 1896 leende hij 10.000 gulden van de welgestelde Bodegraafse weduwe Batelaan. Zo kon hij aan de overkant van de weg een woonhuis laten bouwen met een meelfabriek en houtzagerij en zo had hij het hele jaar door werk. In het voorjaar, wanneer de koeien bijgevoerd moesten worden draaide de meelfabriek op volle toeren. En in het najaar de houtzagerij. Het woonhuis en alles wat daarachter is gebouwd, lijkt op een boerderij. De dorpstimmerman in die tijd had kennelijk tweebouwtekeningen van woonhuizen. Eén vaneen daggelderhuisjes en één van een boerderij. Richting Nieuwerbrug werd de meelfabriek, de Volharding, gebouwd. Richting Bodegraven de houtzagerij. Het woonhuis met de boerderijuitstraling in het midden. Schippersknecht en marine officier Dick van Dam heeft zijn lagere schooltijdop de Verhoef-Rollmanschool in Bodegraven gezeten. Vervolgens ging hij naar het Lyceum in Alphen aan den Rijn. Opzijn achttiende ging hij naar Delft om daar te studeren. Maar kwam, zo vertelde hij, na een verkeerd gekozen studie gedesillusioneerd terug. Op dat moment werd ereen schip gelost bij de houtzagerij. De schippersvrouw was in verwachting van haar derde kind. En de schipper kon wel een schippersknecht gebruiken. Zo voer Dick vijf maanden mee met het binnenschippersgezin. De vrouw was Franstalig en hun kinderen werden tweetalig opgevoed. Dick leerde na zes jaar Franse les op school in deze periode voor het eerst echtde taal spreken. Wat hem jaren later bij het inkopen van Franse iepen goed van pas zou komen.Vierentwintig maanden in militaire dienst volgden daar op. Waar Dick als Marineoffcier in Den Helder was gelegerd. “Ik heb nooit meer zo veel geld en zo weinigzorgen gekend. Ik kreeg 51 gulden, kosten onderkomen, bewassing en twee keer vrij vervoer per maand. Met Bram Mühl ben ik vervolgens naar Spanje gegaan.Om Spaans te leren. Eerst pot verteren endaarna werken voor de kost.” Wateren “Eenmaal weer thuis ging ik bij mijn vaderwerken en kwam onderaan op de loonlijstte staan. Ik moest onderaan beginnen; zakken veevoer sjouwen bij de maalderijen in de houtzagerij moest ik zorgen dat de zaagmachines steeds hout hadden. En oplatten en aflatten.” Dit vakjargon behoeftuitleg. Dick wijdt ons in, in de wereld vande houtzagerij van weleer. “De bomenwerden gemeten op de kubieke inhoud. De onderstammen waren meer waard dan dat wat er bovenuit stak. Was de koop van een partij bomen beklonken dan werden ze gemerkt met ons eigen merk.” We krijgende merkhamer te zien. Een stevige houten handvat met een ijzeren gedeelte waarde letters DCVD (Dick Cornelis Van Dam) in spiegelschrift op staan. Ook zo’n zelfdehamer maar dan staan er nummers in eencirkel op het ijzeren gedeelte. “Met kracht werden de letters en bijbehorende cijfers in het hout geslagen. De nummers correspondeerden met maatlijst van de partij die werd ingekocht.” De bomen werden gerooid en per schip vervoerd. Eenmaal bij de houtzagerij afgeleverd moesten de stammen wateren. Dick: “Door de jongste jaarringen stromende groeistofen. De stammen werden gewaterd, zodat de sapstromen eruit zouden ‘spoelen’. En het verminderd de neiging tot kromtrekken. Het vrij zure water uit het veengebied maakte dat het hout mooi blank werd. Naar gelang de dikte vande stam werden ze één jaar tot anderhalf gewaterd. Voor de langere stammen pachten we de buitenbochten van de Oude Rijn, bij de Witte Wimpel, maar ook bij de Schans. Daar lagen er zoveel dat je over destammen kon lopen. Naarmate de stammen zich volzogen zonken ze. De grootstestammen lagen net buiten de vaargeul. Met palen met witte koppen boven het wateroppervlak werden ze afgepaald. Zo wist de scheepvaart waar er werd gewaterd.” Oplatten en aflatten “Ja,” knikt Dick bevestigend als we vragen hoe die stammen zo vol met water weerop het droge kwamen, “het was handwerk. We sloegen een twee meter lange smeedijzeren pen in het hout. Aan die pen zateen ketting en met een tandkrans draaiden we de ketting omhoog. Twee hooguit vier stammen per keer legden we dan op de stalen punter, die vervolgens met een jaaglijn naar de zagerij werd getrokken. In de zagerij hadden we twee zaagmachines. Een die stammen van 1,25 meter door kon zagen en een voor stammen van 75 centimeter. Aangedreven door dieselmotoren. Het zaagsel werd in zakken gedaan voor de palingrokers. Het koste ze geen geld, alleen een maaltje paling.” Onze verteller glimlacht; “Dat was zeker een goede deal.” “De bomen eenmaal tot balken of planken gezaagd werden opgelat om te drogen.Tussen de balken of planken werden kleine latjes gelegd zodat de wind er goed tussendoor kon waaien. De boel moest op stok staan voor de kortste dag van het jaar. Het voorjaar was vaak zo droog en dan droogt de buitenkant harder dan de binnenkant waardoor er scheurtjes in de bovenkant komen en het hout niet meer netjes is af te werken. Als het eenmaal droog was ging het naar de loods voor de verkoop.” Verkoop “Mijn vader heeft op jonge leeftijd een ongeluk gehad en had daardoor last van zijn knie gekregen. Waardoor ik vanaf mijn 23ste de weg op moest om klanten te zoeken. Van de Veluwe tot de kust, we hadden overal onze klanten zitten. Hoofdzakelijk meubelfabrikanten en carrosserie en wagenbouwers. Aan de laatste werden vooral iepen verkocht. Iepenhout heeft een hoge splijtvastheid en het laat zich goed bewerken. Het is wel gevoelig voor houtworm. Maar zolang het rolt ging het goed. Houtworm houdt niet van dat gehorrel van de wielen. Wagens die lang stil stonden hadden dus wel last van houtworm.” Hout, hout en hout Het grootste deel van de woonkamer is hout. Houten boekenplanken, houten tafel en een houten bijzet tafeltje meteen prachtige nerf in een rondachtige grillige vorm. Het blijkt een plank van een stuk celwoekering van een boom te zijn. Een uitzonderlijk groot exemplaar. “Bomen zagen, balkenzagen, het is vreselijk leuk wat er telkens weer tevoorschijn komt.” “De laatste 25 jaar hebben we met rustiek- en restauratiehout gewerkt. De wagenmakerij verdweenen per toeval zijn we erin gerold. Oude eiken balken herzagen. Dat oude eikenhout is zeer versteend en wij hadden een machine die dat aankon. Restaurateurs van onder andere kerken kochten het hout bij ons. De Nieuwe Kerk van Amsterdam is met ons hout gerestaureerd. De preekstoel, de heren banken; als de Nieuwe Kerk op televisie komt, kijk ik er altijd naar. Vanaf 1972 hoefde ik daarom niet meer op pad om klanten te zoeken. Ze wisten ons allemaal te vinden.” Restjes Brandhout Eind 1988 zijn we gestopt. In 1990 is de houtzagerij afgebroken. Het heeft nog een aantal jaren geduurd voor de laatste stukkenhout waren verkocht. Deze winter hebben we van het laatste brandhout nog lekker warm gezeten. Volgendjaar moeten ook wij brandhout voor de open haard kopen.” Tekst: Marlien van Leeuwen Kijk op Bodegraven, 19 juni 2013. |
Rijnkant, 1911
|
Grote bomenzaag
Grote houten hamer links... de slecht
Bomen en balken zagen... vreselijk leuk wat er te voorschijn komt
Zaagblad