VERHALEN UIT HET ARCHIEF

De Wierickerschans tijden de Eerste Wereldoorlog

door Cock Karssen

Na de bouw in 1672 is er vanaf de Wierickerschans geen schot gelost. Pas tijdens de Eerste Wereldoorlog kwam het fort weer in het nieuws.
In oktober 1914 kwamen na de val van Antwerpen behalve veel burgervluchtelingen uit België, ook militairen uit België, Engeland, Frankrijk en Duitsland over onze grenzen. De geïnterneerde buitenlandse officieren hadden eerst nog een grote bewegingsvrijheid, indien zij bereid waren op erewoord te verklaren dat zij niet zouden ontsnappen. Eind 1914 kwam daar een eind aan. Het ministerie van Oorlog besloot toen om alle officieren onder strenge bewaking op te sluiten. De meeste Britse officieren verhuisden toen naar het fort De Wierickerschans. Het fort kwam in januari 1915 onder bevel te staan van J.M. baron van Boecoop. Op 14 januari werd De Schans ingericht als interneringskamp voor de geallieerde officieren. In eerste instantie werden er 39 Engelse, 1 Franse en 2 Belgische officieren geïn-terneerd. Later volgden er meer, waaronder gevluchte Duitse officieren. Er kwam een bewakingsdetachement van 150 Nederlandse militairen onder bevel van 4 officieren. Omdat er op het fort geen plaats was voor al deze bewakingstroepen, werden de meesten ingekwartierd in Bodegraven.

De internering had ook gevolgen voor het dorp Bodegraven. Daar werd op 2 maart 1915 de 'staat van beleg' afgekondigd en burgemeester H. Le Coultre moest een deel van zijn bevoegdheden aan de commandant van het fort afstaan. Verder werd er een waslijst van verboden gepubliceerd: men mocht geen handeldrijven met de geïnterneerden, zonder vergunning met een motorfiets langs de schans rijden, zich bevinden op de wallen van het fort of met een vaartuig stil liggen in de Oude Rijn of de Wiericke bij het fort. Bij overtreding werd men gestraft volgens de Wet op de Staat van Oorlog en Beleg. De straf kon een geldboete zijn van 300 gulden of een maand hechtenis.
De burgemeester en commandant van Boecoop konden gelukkig prima met elkaar opschieten, zodat zich in de praktijk weinig problemen voordeden. Le Coultre gedroeg zich zeer diplomatiek en bracht veel bezoeken aan het interneringskamp. Daardoor kreeg hij goede contacten met de leiding, de bewakers en de geïnterneerde militairen. Deze contacten bleven intact, ook na het einde van de internering in 1917. De zorg voor de gezondheid van de militairen werd opgedragen aan de Bodegraafse huisarts dr. M.W Marsman, die daarmee waarnemend officier van Gezondheid werd.
PRIMITIEVE HUISVESTING
De geïnterneerden werden ondergebracht in verschillende opslagloodsen en de commandant en zijn officieren verbleven in de twee officierswoningen bij de ingang. Het Kruithuis werd gebruikt voor recreatie en kerkdiensten. De militairen konden er lezen en er waren muziek en toneeluitvoeringen.
Over het algemeen was de situatie wel vrij primitief: het fort was niet aangesloten op de waterleiding, waardoor er dagelijks drinkwater in tonnen uit Bodegraven moest worden aangevoerd. Ook waren er geen toiletten; hiervoor werden speciale hokjes gebouwd.
In een uitgave van Staatsbosbeheer genaamd 'Genius Loci' is veel te lezen over de internering. In het begin waren er strenge regels voor de officieren. Later werden de regels ruimer en mochten de offi-cieren zelfs zwemmen in het water rond de schans. Ook mochten zij tennissen, voetballen en cricket spelen. Onder begeleiding zijn zij zelfs een keer wezen roeien op de Reeuwijkse Plassen.
TUNNELS GRAVEN
Toch waren de Engelse militairen vanaf het begin van plan om te ontsnappen. Plannen om te ontsnappen ontstonden voor een deel omdat men zich verveelde, terwijl anderen het als hun plicht zagen. Het werd een spel tussen de bewakingstroepen en de geïnterneerde militairen. Er zijn diverse pogingen gedaan om via zelf gegraven tunnels te ontsnappen. 's Nachts werd er aan deze tunnels gewerkt in de grond van hun manschapverblijven, waarbij de militairen de bewakingstroepen op allerlei manieren probeerden af te leiden.
Ook door de Duitse militairen werden diverse ontsnappingspogingen gedaan, die bijna allemaal al snel ontdekt werden.
Het vermelden waard is de poging van luitenant R. Eisenstock, die probeerde om in de reiskoffer van een Duitse machinist te ontsnappen. De machinist was ook geïnterneerd op de Wierickerschans, maar mocht naar zijn woonplaats Kiel terugkeren. Eisenstock verborg zich in de koffer en kroop pas in Arnhem uit zijn schuilplaats, waarna hij als non verkleed verder wilde reizen. Gewaarschuwde marechaussees wisten hem echter al snel te pakken en terug te sturen naar de schans. In april 1917 mochten de officieren van hun regering, na het geven van hun erewoord waarop zij beloofden niet te ontsnappen, zich elders in Nederland vestigen.

Bron: Kijk op Bodegraven-Reeuwijk 30 maart 2022

29 nieuwe woningen in Nieuwerbrug

NIEUWERBRUG - De gemeente en Boer Projectontwikkeling BV zijn een overeenkomst aangegaan voor de bouw van 29 woningen in het plan De Wijde Wiericke.
Er worden acht kwadrantwoningen, veertien twee-onder-één kap woningen, drie drie-onder-één kap woningen en vier vrijstaande woningen gerealiseerd. De woningen hebben een eigentijds ontwerp, zijn energiezuinig, volledig gasloos en krijgen waar mogelijk een eigen parkeerplaats. In het project is rekening gehouden met veel groen en met een wandelpad door de appelboomgaard naar de Korte Waarder
Wethouder Dirk-Jan Knol vertelt namens het College van B&W: "Ik ben hier heel content mee. In deze tijden van grote behoefte aan nieuwe huizen zijn die 29 woningen een prima aanvulling voor Nieuwerbrug en onze gemeente. Het geeft ongetwijfeld weer wat beweiging op onze woningmarkt." De heer Floor Boer, van Boer Projectontwikkeling, is verheugd dat met het gevarieerde aanbod van woningen een bijdrage kan worden geleverd aan de leefbaarheid van het dorp Nieuwerbrug.
Boer Project Ontwikkeling BV heeft als doelstelling om eind 2022 te starten met de bouw van de woningen. Eerst moet de locatie bouwrijp gemaakt worden. Wanneer de woningen precies in de verkoop gaan, maken zij op een later moment bekend.

Bron: Kijk op Bodegraven-Reeuwijk 30 maart 2022

Nieuwe brug over Enkele Wiericke voor betere doorstroming

Door Wim de Boevère
In Nieuwerbrug zorgden de weg van de Zuidzijde de oude autobrug en de huidige fietsbrug met hun nauwe waterdoorgang voor een knelpunt in de wateraanvoerroute. Als eerste is de oude autobrug
onder handen genomen, waarbij onder de brug ook meteen een faunapassage wordt aangebracht. Vrijdag 18 maart zijn de nieuwe verbindende brugdelen op hun plaats aangebracht. In een tweede stadium wordt ook de fietsbrug vervangen.

Bron: Kijk op Bodegraven-Reeuwijk 23 maart 2022

Ledenvergadering oranjevereniging

NIEUWERBRUG - Dinsdag 29 maart vindt om 20.00 uur in het Wierickehuis in Nieuwerbrug de algemene ledenvergadering van oranjevereniging “Prinses Juliana” plaats. Zo wordt er een nieuwe kascommissie benoemd, er wordt een bestuursverkiezingen gehouden en er wordt vooruit gekeken.

Bron: Kijk op Bodegraven-Reeuwijk 23 maart 2022

Nieuwe brug is bijna klaar

Rik Sneijder
Bodegraven/Nieuwerbrug - Het water uit de Enkele Wiericke tussen Bodegraven en Nieuwerbrug moet makkelijker de Oude Rijn in kunnen stromen. Om dat voor elkaar te krijgen tast het waterschap flink in de buidel. Een mijlpaal is nu bereikt. De nieuwe verkeersbrug, waar meer water onder door kan, is bijna klaar.
Met een grote kraan zijn de brugdelen op hun plek gelegd. De nieuwe brug heeft een brede doorstroomopening, waar veel meer water onderdoor kan. Tijdens extreme droogte kunnen we straks meer water doorvoeren naar West-Nederland om daar de verzilting tegen te gaan.
De komende weken gaat aannemer Dura Vermeer de brug verder afwerken. Als alles volgens planning verloopt gaat de brug op 10 april weer open en kan het verkeer weer door rijden.
Onder de verkeersbrug komt een compartimenteringswerk, dat is een waterkering die Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden in tijden van een calamiteit af kan sluiten om te voorkomen dat het water van de Oude Rijn wegstroomt in de Enkele Wiericke.
De nieuwe brug is ook voorzien van een faunapassage, waar onder meer otters gebruik van kunnen maken.

Bron: AD Woerden 23 maart 2022

Aan de wandel: Vergezichten langs Wiericke

Kirsten Bliekendaal

Dankzij het water van de Enkele en Dubbele Wiericke is het landschap tussen Bodegraven en Driebruggen verdeeld in stukjes polder vol bezienswaardigheden. Wandelend kom je een fort, een toren en een unieke tolbrug tegen.

Zij aan zij als broer en zus vormen de enkele en dubbele Wiericke rechte lijnen door het groene polderlandschap achter Nieuwerbrug aan de Rijn. De kanalen werden ooit gegraven om het overtollige water van de Oude Rijn te lozen op de Hollandse IJssel. Nu leent het gebied zich voor een heerlijke wandeling.
Startpunt van de 15 kilometer lange route is bij het kanon aan de voet van de Dubbele Wiericke in Nieuwerbrug. Het kanon verwijst naar de tijd van de Oude Hollandse Waterlinie, toen het gebied onder water werd gezet om de oprukkende Fransen tegen te houden.
Dankzij de vorst in 1672 konden de Franse troepen al plunderend over het ijs richting Bodegraven trekken. Maar toen zette de dooi in. Via de onbewaakte post bij Nieuwerbrug, waar het kanon staat, konden de Fransen ongezien wegkomen. Op het bordje staat een QR-code; scan deze met je mobiel voor meer informatie.
Omdat de spoorovergang verderop langs de Dubbele Wiericke is afgesloten, wandel je eerste richting Waarder en stap je via de Molendijkerdwarsweg het onverharde pad langs de Dubbele Wiericke op. Voordat je Nieuwerbrug uitloopt, net voorbij het kanon, kom je aan je linkerhand een bijzondere brug tegen. Deze tolbrug is de enige in zijn soort in Nederland. Wie het water van de Oude Rijn hier wil oversteken met de auto, betaalt 50 cent. Behalve in de weekenden, dan staat brugwachter Boy Westhof er niet (kader).
Wandel onder de A12 door, negeer het geluid van de voorbijrazende auto’s en geniet van het landschap dat zich daar voor je uitstrekt. Langs het water wandel je hoog en droog over het graspad richting Driebruggen.
Net op tijd
Droog was het er niet tijdens de invasie van de Fransen en ook later, op 3 augustus 1967, kwam het land hier onder water te staan toen de kade ’s nachts doorbrak. Gelukkig zag iemand uit Driebruggen het gebeuren. Dankzij hem kon de brandweer net op tijd in actie komen. Het gebied overstroomde daardoor ‘slechts’ tot Nieuwerbrug in plaats van helemaal tot Woerden. De naam van het gemaal langs het wandelpad verwijst naar deze gebeurtenis: ‘Net op tijd’.
Bij Driebruggen laat je de Dubbele Wiericke achter je en loop je recht op de uitkijktoren bij de Enkele Wiericke af. Vanaf het platform heb je een 360 graden uitzicht over de omgeving en de twee naamgevers aan deze wandelroute.
Hoefslagpalen
Kijk richting Bodegraven en je ziet gelijk wat je onderweg nog te wachten staat: één lange dijk langs de Enkele Wiericke. Maar wat je vanaf boven niet ziet zijn de zogenoemde hoefslagpalen op deze dijk. De stenen palen zijn de voorlopers van de hectometerpaaltjes en bakenen trajecten op de dijk af. Bewoners van de hoeves aan de dijk moesten vroeger ieder een eigen traject onderhouden.
De Prinsendijk brengt de wandelaars naar het einde van de Enkele Wiericke bij Wierickeschans. Dit fort is in 1673 gebouwd om gebeurtenissen zoals bij post Nieuwerbrug te voorkomen. Het fort is nooit ter verdediging gebruikt. In plaats daarvan werd het onder andere een opslagplaats voor buskruit en legergoederen en deed het dienst als trainingslocatie voor honden van Defensie. Nu kun je er trouwen, een receptie organiseren en vergaderen.
Langs de Oude Rijn wandel je over het jaagpad terug naar Nieuwerbrug waar de rust na het debacle met de Fransen en het water is wedergekeerd.

De enige tolbrug van Nederland
In de 17de eeuw plunderden de Fransen erop los, maar ze lieten niet alleen rottigheid achter. In Nieuwerbrug bouwden ze een houten brug over de Oude Rijn. Deze brug is herbouwd en mag zich nu de laatste tolbrug van Nederland noemen.
Automobilisten betalen er 50 cent. Fietsers, wandelaars en inwoners van Nieuwerbrug mogen gratis over. Schippers betalen 1,75 euro als brugwachter Boy Westhof of zijn vrouw Dunja voor hen de brug opent. Dat doen ze (nog steeds) handmatig. „Het is lekker ouderwets en je brengt in deze digitale wereld toch een stukje geschiedenis en een beetje menselijkheid”, zei Boy Westhof eerder in AD Groene Hart over zijn bijzondere baan. Pinnen is niet mogelijk. „Als mensen geen geld bij zich hebben dan heb ik liever dat ze de volgende keer een euro betalen.” In 2015 nam Boy het werk op de tolbrug over van zijn ouders. Op werkdagen tussen 08.00 en 18.00 uur, en tijdens het vaarseizoen ook op zondag, zijn Boy en Dunja op de brug te vinden. Van het tolgeld betalen ze de pacht voor hun brug- wachterswoning en het onderhoud aan de brug.

Bron: AD Woerden 21 maart 2022

Start woningbouw Hoge Rijndijk

NIEUWERBRUG - Met het slopen van een muur van het oude transportbedrijf Millenaar & Van Schaik gaf wethouder Jan Leendert van den Heuvel het startsignaal voor de bouw van tien woningen op de voormalige bedrijfslocatie in Nieuwerbrug. Dit in aanwezigheid van de oud-eigenaar, de heer Dirk-Jan van Schaik, en een aantal medewerkers, de kopers en de ontwikkelaars.
Aan de Hoge Rijndijk worden op de voormalige bedrijfslocatie acht tussenwoningen en twee hoekwoningen gebouwd. Dit plan is ontwikkeld door Steengoed en de NieuweOntwikkelaars. Goudriaan Jongerius Bouw gaat de woningen bouwen.
WONINGMARKT IN BEWEGING
Wethouder Van den Heuvel: “Heel fijn dat we hier nu kunnen gaan bouwen. Om de woningmarkt in beweging te houden, is dit soort nieuwbouwprojecten nodig. Het is een mooie kans voor het dorp Nieuwerbrug om binnen de kern nieuwe mogelijkheden te kunnen bieden aan woningzoekers. Door samen te werken met grondeigenaren en ontwikkelaars kunnen we dit gaan realiseren!”
De woningen worden gasloos en full-electric, waardoor de huizen een laag energieverbruik krijgen. Ze zijn voorzien van een eigen privé-parkeerplaats. Daarnaast komen er aan de kant van de Hoge Rijndijk nog dertien openbare parkeervakken, ter vervanging van de huidige langsparkeerplaatsen op de weg. De woningen zijn inmiddels verkocht of bijna verkocht.

Voor meer informatie zie www.rijndijkwonen.nl

Bron: Kijk op Bodegraven-Reeuwijk 16 maart 2022

Herdenken van het Rampjaar 1672 in onze streken
Opbouw en een nieuw fort na de verwoesting

door Cock Karssen

Op 30 december 1672, na de verwoesting van Zwammerdam en Bodegraven, kon de Franse generaal Luxembourg door de invallende dooi het ijs niet meer oversteken.

Hij kon alleen nog via Nieuwerbrug terug naar Woerden, omdat Prins Willem inmiddels met verse troepen vanuit Alphen naderde. Kolonel Pain-et-Vin, die Nieuwerbrug had moeten verdedigen, was halsoverkop naar Gouda gevlucht. Daar was hij echter door de bevelhebber teruggestuurd om vervolgens in Driebruggen te blijven hangen, waardoor de Fransen ongehinderd naar Woerden konden uitwijken. Kolonel Pain-et-Vin kreeg de doodstraf voor het verlaten van zijn post, waardoor Bodegraven zonder verdediging aan de Fransen was overgeleverd. Hij werd in januari 1673 door de krijgsraad veroordeeld en onthoofd.
Na de verwoesting van beide dorpen en van de boerderijen langs de Rijn werden diverse prenten uitgebracht waarop de verschrikkingen in alle wreedheid werden afgebeeld. Ondanks alles heeft de Waterlinie wel verhinderd dat de vijanden konden optrekken naar Den Haag, Amsterdam en Leiden.
NIEUW FORT
Na het rampzalige verloop van de strijd tegen de Fransen in december 1672 besloot Prins Willem om het kleine fort Pain en Vin, dat bij Nieuwerbrug lag en door de Fransen vernield was, niet meer op te bouwen. Hij gaf in januari 1673 al opdracht om een nieuw fort te bouwen aan de Enkele Wiericke, dat groter moest worden en ook een sterker punt in de verdediging van de Hollandse Waterlinie. Het werd een vierkant fort met op de hoeken vier bastions en een dijk langs de Rijn verbond het met een brug. De brug, die tot aan het begin van de negentiende eeuw gefunctioneerd heeft, had in het midden een ophaalbaar deel. De Enkele Wiericke werd met een bocht om het fort heen gelegd, zoals nu nog steeds te zien is. Binnen het fort werd een commandantsmuren om een eventuele vijand die vanuit het zuiden kwam de doorgang te beletten. Het fort heeft ondanks de strategische ligging nooit de functie vervuld waarvoor het gebouwd is; er braken namelijk rustige tijden aan. Daarom werd in 1747 al besloten om er militaire goederen op te slaan, waarvoor op het terrein ook het Kruithuis werd gebouwd.
De Hollandse Waterlinie werd op nog meer plaatsen versterkt, maar heeft niet meer hoeven functioneren. Het duurde tot februari 1674 voor de Republiek en Engeland vrede sloten. De vrede met Münster en Keulen volgde later in dat jaar. De oorlog met Frankrijk duurde nog 4 jaar langer; pas in 1678 werd in Nijmegen de vrede tussen beide partijen gesloten.
STRAATNAMEN
Een aantal straatnamen in Bodegraven herinnert nog aan deze periode. De '1672 laan' is duidelijk. 'Köningsmarck' herinnert aan de luitenant-generaal die Bodegraven moest verdedigen. De 'Stadhouderslaan' wijst op stadhouder Willem III. De straten 'Trompstraat' en de 'Ruyterlaan' herinneren aan de grote zeehelden uit die tijd: Cornelis Tromp en Michiel de Ruyter. Een ruzie tussen beiden is in het kampement van de prins in Bodegraven bijgelegd. De 'Eendrachtsweg' wijst op het verbond dat werd gesloten tussen de twee admiraals.
Na de verwoesting in 1672 werd Bodegraven niet alleen weer opgebouwd, het werd ook groter en mooier dan voor die tijd. Het duurde wel even, want het is bekend dat in 1683 nog 61 huizen (36 in het dorp en 25 in de polders) moesten worden herbouwd. Het dorp, dat werd bestuurd door een schout met zeven schepenen, kwam langzaam in rustiger vaarwater terecht. Bekend is dat Dirk van Dobben voor 1662 schout was en dat in 1695 Van Beke in deze functie werd benoemd. Door de inklinking van het veen was de akkerbouw bijna verdwenen en had het plaats gemaakt voor veeteelt.

Bron: Kijk op Bodegraven-Reeuwijk 2 maart 2022

Hoe Pain et Vin zijn hoofd verloor

door Ad van den Herik

Gouda/Alphen aan den Rijn - Maandag 23 januari 1673. In het steenkoude legerkamp in Alphen slijpt de beul bij het vuur een vlijmscherpe rand aan zijn zwaard. Hij moet Pain et Vin onthoofden. Wie was deze ver­oordeelde met die rare, Frans klinkende naam?
De Republiek der Verenigde Nederlanden staat er belabberd voor in 1672. Frankrijk, Engeland en de bisdommen van Munster en Keulen belagen ons land. Een groot deel van deze streek, die we nu het Groene Hart noemen, waant zich veilig voor de Franse troepen achter de Oude Hollandse Waterlinie.
In deze streek staan de weilanden rond Aarlanderveen, Zwammerdam, Bodegraven, Reeuwijk, Driebruggen, Nieuwerbrug en (ten oosten van) Gouda enkele decimeters onderwater. Staatse troepen (het leger van de Republiek der Verenigde Nederlanden) verschansen zich op plekken waar kades en dijken boven het water uitsteken. Bij Nieuwerbrug bijvoorbeeld.
„Van een nationaal leger was nog geen sprake in die tijd”, zegt Sander Enderink, auteur van onder andere Het Oude Hollandse Waterlinie Boek. „Vanuit heel Europa boden militaire ondernemers de diensten aan van hun soldaten, soms enkele honderden mannen”, voegt de historicus nog toe.
Op die manier vinden ook de Fransman Moise Paywin en zijn regiment emplooi in de Republiek der Verenigde Nederlanden. De Fransen halen hun neus op voor hun ‘overgelopen’ landgenoot en verbasteren zijn naam tot Pain et Vin (brood en wijn). Ook officiële Nederlandse documenten uit die tijd vermelden deze naam.
Verbolgen
Pain et Vin heeft de leiding over 'een van de regimenten langs de Oude Rijn. Als de Fransen op 27 december 1672 over het ijs en langs de Meije optrekken, krijgt hij opdracht Zwammerdam te versterken. Pain et Vin haalt soldaten uit Nieuwerbrug, maar ziet dan dat de Fransen al in Zwammerdam zijn. In plaats van weerstand te bieden, besluit hij uit te wijken naar Gouda. „Dat valt wel enigszins te verklaren, omdat hoge officieren eerder hadden gediscussieerd over een mogelijk Franse aanval op Gouda”, ontrafelt Enderink dit stukje lokale geschiedenis. Met andere woorden: de strategische keuze van Pain et Vin kan worden opgevat als het versterken van de verdediging van Gouda.
Hoe dan ook, de Stateni-Generaal zien in de handelwijze van Pain et Vin ernstig plichtverzuim en laten hem op 30 december arresteren. De krijgsraad veroordeelt de dan ongeveer 50-jarige tot le-venslange gevangenisstraf.
Maar met die ‘geringe straf' is prins Willem III, die op 31 december terugkeert van een verrassingsaanval bij Charleroi, het niet eens. „Die was erg verbolgen dat Pain et Vin zijn post had verlaten. Daar was hij erg fel op. Mogelijk speelde nog mee dat eerder bij Ameide aan de Lek commandant Joseph Bampfield was gevlucht. Daarom wilde hij een voorbeeld stellen”, vermoedt Enderink.
Ingestemd
Pain et Vin voert z’n eigen verweer. Hij werpt de krijgsraad tegen dat Nieuwerbrug een niet te verdedigen post was tegen een Franse overmacht en dat hij zijn mensen wilde redden. Ook wijst hij erop dat het Goudse stadsbestuur met zijn keuze heeft ingestemd. Tevergeefs, want de 22-jarige prins Willem III wil dat zijn hoofd rolt. Hij stelt nieuwe rechters aan en eist van hen dat zij het doodvonnis uitspreken. Dat gebeurt uiteindelijk waarna de executie plaatsvindt.
Het stoffelijk overschot van Pain et Vin krijgt een plekje in het koor van de Goudse Sint-Janskerk, daar waar het altaar staat. Valt zijn laatste rustplaats in de godshuis nog exact te traceren? Enderink: „Waarschijnlijk niet, de grafmarkering zou al voor 1700 verwijderd zijn en sindsdien is het koor meermaals gerenoveerd en verbouwd.”

Bron: AD Woerden 1 februari 2022