Prehistorie | |
Tijdens de bronstijd moeten er al mensen in Nieuwerbrug hebben rondgelopen. Het bewijs hiervoor is een speerpunt uit die tijd, die is gevonden tijdens het graven van de Put van Broekhoven. Deze speerpunt is nu te bewonderen in het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden. |
Speerpunt uit de bronstijd. collectie: Rijksmuseum voor oudheden Leiden |
Romeinse tijd | |
De noordgrens van het Romeinse rijk liep langs de Rijn. Dus door Nieuwerbrug. Resten van de grensweg, of Limes, zijn bij onderzoek teruggevonden. Tijdens het graven van de Put van Broekhoven is een prachtige ruiterhelm gevonden. Deze is ook te bewonderen in het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden. Maar ook onofficiële vondsten, zoals een verzameling amfora, zijn bekend. Tussen de twee castella (forten) van Woerden en Zwammerdam stonden wachttorens. Hiervan hebben er in ons dorp verschillende gestaan. |
Romeinse ruiterhelm. collectie: Rijksmuseum voor Oudheden Leiden |
Middeleeuwen | |
Vanaf de 10e eeuw werd de klei van Bekenes ontgonnen en vanaf de 11e eeuw ook de veenmoerassen, die later werden ingepolderd. Een deel van dit ingepolderde landin Nieuwerbrug is aan de Johannieter orde geschonken. Ze beheren dit vanaf het Hof te Waarder. De Rijn was van groot belang voor transport van mensen en goederen, zeker nadat rond 1365 de beide Wierickes gegraven werden en er een verbinding met de Hollandse IJssel tot stand kwam. Waar de Dubbele Wiericke de Rijn instroomt, kon een nederzetting ontstaan zijn. Mogelijk is er toen een brug gesticht, een oude brug, later vervangen door een “nieuwer brugge”? Er was een kapel, waarschijnlijk gebouwd vanuit particulier initiatief, waarvan de grond na afbraak door niet-geestelijke, gereformeerde Kapelmeesters beheerd werd. |
Hof te Waarder op kaart uit 1670. collectie: RHC Rijnstreek en Lopikerwaard |
Tachtigjarige oorlog | |
Tijdens de tachtigjarige oorlog was de stad Woerden in opstand tegen de Spaanse koning. De Spanjaarden wilden Woerden belegeren, maar kwamen niet in de buurt, omdat de polders rond de stad onder water waren gezet. De Spanjaarden bouwden toen een aantal schansen langs wegen en rivieren, om te voorkomen dat de Woerdenaren aan voedsel konden komen. Eén van die Spaanse schansen kwam in Nieuwerbrug, waar de Dubbele Wiericke de Rijn in stroomt. Uiteindelijk trokken de Spanjaarden zich terug. De Nieuwerbrugse schans zou 100 jaar later weer van pas komen. |
Nieuwerbrugse schans op detail van 'Het beleg van Woerden.' collectie: Michiel van de Burgt |
Een dorp onder vier gemeentes | |
Nieuwerbrug ontstond rond een brug over de Rijn, op de hoek van de vier schoutambachten Bodegraven, Waarder, Barwoutswaarder en Rietveld. Omdat het dorp ver van de vier hoofdkernen af lag, beheerde de dorpsgemeenschap veel zelf. De school uit 1610, de brug, de brandweer en nog veel meer. Het gebied waarin de gemeenschap deze zaken regelde was de Brandschouwerij Nieuwerbrug. In dit gebied werd brand bestreden, maar ook voorkomen door het 'brandschouwen'. Wanneer de stenen brug in zeer slechte staat is, moeten de Nieuwerbruggers hem vervangen of afbreken. Ze vervangen hem voor een houten wipbrug. Om die te bekostigen, mochten ze vanaf 1651 tol heffen. Het kwam dan ook goed uit dat in 1664 het Jaagpad werd aangelegd. Hierdoor kwam handel en nijverheid in het dorp: een herberg 'Het Witte Paard', (later Het Grauwe Paard), ambachtslieden, kooplui molenaars en bakkers. |
De houten tolbrug in 1902. |
Rampjaar 1672 |
|
In 1672 werd de Nederlandse republiek aangevallen door Frankrijk, Engeland, Keulen en munster. Om het Franse leger te stoppen, liet men de Hollandse Waterlinie onder lopen. In Nieuwerbrug werd de oude, Spaanse schans opgeknapt. Prins Willem III zelf streek hier neer en had zijn legerkamp op de plaats van het huidige Fort Wierickerschans. Op de schans en in het kamp ontmoetten kopstukken uit de oorlog elkaar. Helaas bevroor de Waterlinie, waardoor de Fransen om Nieuwerbrug heen konden trekken. Toen ze bij Zwammerdam niet verder konden, trokken ze terug. Hierbij werden alle gebouwen in Zwammerdam, Bodegraven en Nieuwerbrug verbrand. Om dit nooit meer te laten gebeuren bouwde men het huidige Fort Wierickerschans aan de Enkele Wiericke. Aan de Dubbele Wiericke verrees Fort Nieuwerbrug, met Fort Pain et Vin aan de overkant van de Rijn. |
Fort Pain et Vin (links) en Fort Nieuwerbrug (rechts) langs de Oude Rijn de Dubbele Wiericke. 1673 collectie: Michiel van de Burgt |
Nieuwe tijd | |
Door de goede verbinding over het water vestigden in de 19e eeuw een steenfabriek, houthandelaren en zagerijen zich in en nabij het dorp. Het vervoer ging niet meer alleen over water, maar ook per spoor. Een een treinhalte op de lijn Leiden-Utrecht droeg dan wel de naam Waarder, maar lag aan de Molendijk in Nieuwerbrug. Bij de spoorbrug vond in 1902 een groot treinongeluk plaats. Foto's hiervan zijn toen veel als ansichtkaarten verkocht. |
Treinongeluk bij Wierickerbrug. 1902 |
Eerste Wereldoorlog | |
Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden er op Fort Wierickerschans Engelsen, Fransen en Duitsers geïnterneerd. Ze verbleven in de opslagloodsen en werden bewaakt door maar liefst 180 man. In het begin heerste er een streng regime, maar later werden de regels soepel. Het kruithuis werd gebruikt als kerk en voor recreatie. Er werd gevoetbald op het terreplein, gezwommen in de gracht er kwamen twee tennisbanen en men kon lezingen, toneel en muziekuitvoeringen bijwonen. |
Gevangen officieren in vluchttunnel onder Fort Wierickerschans. |
Nieuwe blikvangers | |
Om te vieren dat ons land honderd jaar vrij is, liet de Nieuwerbrugse ijsclubvereniging in 1914 de Onafhankelijkheidstoren bouwen. Deze is van de dorpelingen en wordt beheerd door de Bruggemeesters, de beheerders van de Tolbrug. In 1917 lieten Nieuwerbrugse gereformeerden de Brugkerk bouwen. De eerste echte kerk in ons dorp. Voor de aanleg van de A12 haalde men in de 30er jaren van de vorige eeuw zand uit de Put van Broekhoven. Hierdoor ontstond een heldere (zwem)plas. |
Onafhankelijkheidstoren zonder Brugkerk. collectie: RHC Rijnstreek en Lopikerwaard |
Tweede Wereldoorlog | |
Tijdens de Tweede Wereldoorlog zaten de Duitsers in de school en op Fort Wierickerschans. Het verzet drukte krantjes op de zolder van het Brandspuithuis en raakte in vuurgevecht met de SS. Schepen op de Rijn en wachthuisjes langs het spoor werden beschoten of gebombardeerd vanuit de lucht. Lees meer >> |
Pier Kool met twee Duitse soldaten. collectie: Arie van den Berg Mzn |
Het “nieuwe” dorp | |
Na 1945 werd er flink gebouwd in het dorp en kreeg het een echte kern. In het begin vooral voor Nieuwerbruggers en de inwoners van Rietveld, Barwoutswaarder en Waarder. Maar vanaf de zeventiger jaren van de vorige eeuw kwamen er ook mensen van buiten de directe omgeving. Na de gemeentelijke herindeling van 1964 viel bijna de hele Brandschouwerij Nieuwerbrug onder de gemeente Bodegraven. Een deel komt bij Woerden terecht, nu zelfs in een andere provincie. De inwoners blijven samen actief met een eigen dorpshuis, dorpsblad, school, kerken en verenigingen. Ook de dorpelingen die in een andere provincie zijn terecht gekomen. |
Informatie en afbeeldingen van gebouwen
In Nieuwerbrug staan veel bijzondere gebouwen. Acht Rijksmonumenten en zes gemeentelijke monumenten. Dit zijn vooral boerderijen, maar bijvoorbeeld ook de unieke Onafhankelijkheidstoren, de Weijpoortse molen en natuurlijk Fort Wierickerschans.
Hieronder vindt u een overzicht van bijzondere gebouwen in ons dorp. Door op de foto te klikken, vindt u meer informatie over het gebouw.
De lijst bevat ook verdwenen gebouwen. Denk aan fort Nieuwerbrug, de Molkerschans of het Hof te Waarder.
In de loop der tijd zal deze lijst met gebouwen groeien.
RM = Rijksmonument, GM = Gemeentelijkmonument , V = Verdwenen
Afbeelding | Object | jaar | locatie | |
GM | boerderij | 1898 | Barwoutswaarder 85 | |
V | Schots Varken | Barwoutswaarder | ||
Tolbrug | 1990 | Bruggemeestersstraat | ||
Tolwachterswoning | 1788 | Bruggemeestersstraat 9 | ||
GM | Onafhankelijkheidstoren | 1913 | Bruggemeestersstraat 11 | |
Oude dokterswoning | 1871 | Bruggemeestersstraat 13 | ||
GM | Brugkerk | 1914 | Bruggemeestersstraat 14 | |
RM | Zomerlust | 18e eeuw | Graaf Florisweg 4 | |
GM | Notabelenwoning | 1890 | Graaf Florisweg 7 | |
V | Brandspuithuis | 1935 | Graaf Florisweg | |
V | Oude School | 17e eeuw | Graaf Florisweg | |
V | Kapel | 14e eeuw | Graaf Florisweg | |
GM | Woonhuis | c.a 1700 | Hoge Rijndijk 8 | |
GM | Boerderij Buitenland | 1880 | Korte Waarder 19-21 | |
V | Hof te Waarder | 14e eeuw | Korte Waarder | |
RM | Voorbreed | 1620 | Rietveld 128 | |
RM | Vaders Wens | 1791 | Weijland 9 | |
RM | Armengoed | 19e eeuw | Weijland 20 | |
RM | Johannes Hoeve | 1785 | Weijland 24 | |
RM | Knodsenburg | 1588 | Weijland 26 | |
De Volharding | Weijland 38 | |||
V | Molkerschans | 1672 | Weijland | |
V | Fort Pain et Vin | 1673 | Weijland | |
RM | Weijpoortse molen | 1674 | Weijpoort 25 | |
V | Fort Nieuwerbrug | 1575 | Weijpoort | |
RM | Fort Wierickerschans | 1673 | Zuidzijde 132 |
Lengte Leiden - Woerden: 32,3 km.
1878: aansluiting op de vrije baan van spoorlijn Utrecht - Rotterdam bij Woerden (km 17,400).
1889: aanleg derde spoor, aan noordzijde traject Gouda - Woerden, met aansluiting bij station Woerden.
Rb: 26 januari 1995
Door de aanleg van de spoorlijn Leiden Utrecht, werden een aantal boerderijen afgesneden van hun land. Men moest daarna met het vee over het spoor heen. Toen men dit niet meer toelaatbaar vond, heeft men besloten een aantal boerderijen aan de andere kant van het spoor te bouwen.
Eén van de nieuwe ontsluitingswegen naar de nieuw gebouwde en bestaande boerderijen werd haaks op de Molendijk aangelegd. Aan deze dwarsweg werd daarom de naam Molendijkerdwarsweg gegeven.
Warning: No images in specified directory. Please check the directory!
Debug: specified directory - https://nieuwerbrug.net/images/straten/molendijkerdwarsweg
Boerderij Buitenland, Korte Waarder 19-21. 2011
Jeanine Schreuders en Norbert van Doorn hebben de boerderij sinds hun komst in 2004 grotendeels gerestaureerd en in gebruik genomen als woonboerderij. De huisstal is getransformeerd tot eetlokaal, waar o.a. boerderijaanschuifdiners en diners en lunches voor besloten groepen worden georganiseerd. Ook het koetshuis en het zomerhuis , dat in zeer slechte staat was, zijn gerestaureerd. Bijzonder: Boerderij BuitenLand is tevens een officiële trouwlocatie van de gemeente Bodegraven-Reeuwijk. Zie voor meer informatie www.boerderijbuitenland.nl.
Geschiedenis gebruik en bewoning.
De boerderij werd omstreeks 1870 gebouwd in opdracht van de familie Brunt, die in die tijd veel boerderijen en grond bezat in Nieuwerbrug. In 1920 werd het boerenbedrijf aangekocht door de familie Karens, die oorspronkelijk uit Zoeterwoude kwam. Er woonden vier generaties Karens: eerst grootvader Martien, vervolgens Cornelis Jakob en vervolgens Jan Karens met kinderen. De oorspronkelijke grootte van de melkveehouderij was ca. 18 ha. Er werd kaas gemaakt voor de Bodegraafse en Woerdense kaasmarkt en er werden ook varkens en kippen gehouden.
Na de landinrichting Driebruggen-noord verhuisde de familie Karens naar de Molendijkerdwarsweg, tussen de spoorlijn en de Rijksweg A12, waar inmiddels zoon Chiel de boerderij runt. Na de verhuizing van de familie Karens in 1994 werd de boerderij circa 8 jaar bewoond door huisarts Tichelaar, die met zijn gezin in het hoofdgebouw ging wonen en in het koetshuis zijn apotheekhoudende praktijk vestigde. In die tijd zijn veel van de modernere stallen en bijgebouwen gesloopt. Na vertrek van dokter Tichelaar is de praktijk overgenomen door huisarts Borreman en heeft het hoofdgebouw twee jaar leeg gestaan, die is toen aangekocht door de huidige bewoners.
Gebouw.
Deze boerderij is er een van het langhuistype. Het hoofdgebouw (winterhuis) op nummer 19 wordt aan de linkerkant geflankeerd door een koetshuis, op nummer 21. Rechts van het hoofdgebouw staat een gerestaureerd zomerhuis. De boerderij heeft een symmetrische voorgevel van vijf traveeën.
De toegangsdeur heeft een houten omlijsting met een kroonlijst, rustend op consoles en heeft gietijzeren sierpanelen. In de rechter zijgevel bevindt zich de kaaskelder met opkamer. De gevels zijn van rode baksteen, in kruisverband gemetseld. De plinten zijn gepleisterd. De vier schuifvensters zijn voorzien van zonneblinden, zogenoemde persiennes. Boven de vensters zijn gemetselde segmentbogen aangebracht, met een versierde sluitsteen. Deze sluitstenen komen ook terug in het koetshuis en het zomerhuis. In het stalgedeelte van het hoofdgebouw en in de zijgevels van koetshuis en zomerhuis bevinden zich gietijzeren stalramen. Het zomerhuis heeft een roosvenster boven de twee schuiframen. Het hoofdgebouw heeft een rieten kap met kunstig gesneden makelaar en windveren. Windveren en makelaars komen ook terug in het zomerhuis en koetshuis. Er is een samenhang in de detaillering van de afzonderlijke gebouwen. Achter het koetshuis staat een hooiberg met drie ijzeren roeden.
Het geheel van gebouwen en erf is erkend als gemeentelijk monument, omdat sprake is van een karakteristiek en gaaf voorbeeld van regionale boerderij-architectuur met samenhang in de detaillering van de afzonderlijke gebouwen.
Tussen deze boerderij en die van nummer 17 bevindt zich een groenstrook met een historisch boomgaardje. Omstreeks 2007 is hier archeologisch onderzoek gedaan en is er een verharde laag aangetroffen. Hier zijn toen sporen van de Limes, de noordelijkste grens van het Romeinse Rijk gevonden.
In vervlogen tijden
Trouwlocatie onder hooikap. 2012 Achtergevel huisstal. 2012
Aanschuifdiner
Links tegen wagenschuur tijdelijke, houten woning van schooljuf. 1968 collectie Bekkering
Wie het kleine niet eert...
|
Brandstoffenhandel De Vos Houten droogloods naast de woning. 2000 Voor de verbouwing. 2002 Bakfiets bij de houten schuur Bakfiets in de Oudheidkamer te reeuwijk. 2012 |
Tot zeker 1887 werd de Molendijk de 'Papendijk' genoemd.
De Molendijk lag vanouds in de gemeente Waarder. De dijk dankt zijn naam aan de poldermolen van de polder Westeinde van Waarder, die halverwege deze dijk heeft gestaan totdat hij in 1881 vervangen werd door het, inmiddels ook al verdwenen gemaal "Knijff" (gesloopt in 1976). In 1964 is bij de gemeentelijke herindeling de straat in de gemeente Bodegraven gekomen.
Pentekening P.J. van Liender, Hof te Waarder als herenboerderij, 1753.
Wat verbindt de kruistochten met Nieuwerbrug? Johannieters! Een kloosterorde, ontstaan tijdens de kruistochten, die ook na die tijd bleef bestaan. Ze hadden overal in Europa “commanderijen”, versterkte boerderijen en één ervan stond op de hoek van de Korte Waarder en de Molendijk. Lag in de kapel van deze Hof van Waarder de oorsprong van de Nieuwerbrugger 'Kapelmeesters'? De Hof werd in de 17e eeuw een herenboerderij, zoals zo vele in de polders rond Nieuwerbrug. Een oude kaart, een archiefstuk, het landschap, een straatnaam in Waarder… de herinnering blijft.
Uit 'Nieuwerbrug. Een klein dorpje met eigenzinnige mensen'.
Boerderij met woonhuis in 2011.
Kaart uit 1670.
|
Oude school, 1974. Huidige situatie, 2011. |